نقش حسابرس مستقل
نقش عام اجتماعی و اقتصادی حسابرسی
رسیدگی وحسابرسی خدماتمفیدیرادراجتماعبرایافرادوسازمان‌های نیازمندبهاطمینانخاطروآرامشفراهممی‌کند؛زیراشک‌ها، تردیدهاوعدماطمینان‌هادربارهوضعیتپدیده‌هادردنیای واقعیکهموردعلاقهآن‌هامی‌باشند،فراواناست. نهتنها چنینآرامشخاطرواطمینانیبهوسیلهعملکردرسیدگیو تأییدفراهممیشود،بلکهمی‌تواندباپیشگیریاشتباه،تقلب ویاشناساییعواملیکهمی‌تواندبهفردیاسازمانعلاقه‌مند بهپدیدهمورد نظرآسیببرساند،نوعیمصونیتایجادکند. پاسخگوکردنافرادیاسازمان‌هایجامعهدرمورداعمالشان بهوسیلهفرایندرسیدگییاحسابرسیتوسطشخصثالث، نوعیسازوکارکنترلاجتماعیاستاینفرایند،ثباتو آرامشروابطانسانیرابههمراهدارد. رسیدگی،تأییدوگزارش باعثآرامشخاطرمیشودمبنیبراینکهتصمیم‌هاواعمال بر اساسشرایطوویژگی‌هایناشناخته،گرفتهنشده‌اندودر نتیجهمسئولیت‌پذیریوپاسخگوییدرجامعهافزایشمی‌یابد (رجبی، صابری،۱۳۹۱).
۲-۲-۴-۲ نقشخاصاجتماعیحسابرسی
ایننقشاجتماعیحسابرساندرموقعیت‌هاییکهمستلزم گزارشاطلاعاتمالیبهوسیلهسازمان‌هابرایاعضای برون‌سازمانیآن‌هااست،کاربرد ویژه‌ایدارد.ضرورت اطمینانخاطروآرامشازطریقرسیدگیوتأییدبهویژهدر موقعیت‌هاییمشهوداستکهساختارسازمانی،مستلزمیک جداییمشخصبینتامینکنندگانمالیومدیریتمنابع سازمانیباشد. اعتباردهندگانبرون‌سازمانیکهحداقلبخشی ازتامینمنابعرابهعهدهگرفته‌اندیابهروش‌هایمختلفبر استفادهازمنابعتامینشدهتأثیرگذاشته‌اند،لازماستبدانند درموردمنابعسپرده‌شدهمدیریتحساب دهیوپاسخگویی خودراچگونهایفامی‌کند. عواملمدیریتیسازمان،مسئولاعمالخودهستندوسعی می‌کنندباگزارشرسمیاطلاعاتحسابداریبهاشخاص برون‌سازمانی تاحدودیبهاینوظیفهعملکنند.حسابرسی چنینگزارش‌هایی،اعتباراطلاعاتگزارش‌شدهراافزایش دادهوراهیبرایتقویتفرایندپاسخگوییاست. درمورد نقشخاصاجتماعیحسابرسی،می‌توانگفتکهاطلاعات گزارش‌شدهدرموردانجاموظیفهمباشرتمدیر،دارای ماهیتمالیاستودربرگیرندهپاسخگوییمدیرانبهمالکان سازمانمی‌باشد. اینگواهینهتنهابرایارائهبهسهامداران کهمعمولاًمخاطبآن‌هاهستند،بلکهبه عنوانیک«کالای عمومی»برایجامعهارائهمیشود؛ بنابراین،دربسیاریاز موقعیت‌هااطلاعاتمالیگزارش‌شدهدردسترسهرعضوی ازجامعهاستومی‌توانندبهتصمیم‌گیری‌هاواعمالاقتصادی واجتماعیافرادیبی انجامدکهبهایناطلاعاتاتکامی‌کنند؛ درحالی‌کهدرمقرراتمربوطبه طورمستقیمبهآن‌هااشاره‌ای نشدهاست.گرچهوجودحسابرسیممکناستازنظرقانونی برایچنینهدفینباشد،اماباتوجهبهکیفیتپیش‌بینی‌شده ازاطلاعاتدردسترسعموم،ارائهآن‌هاموجباطمینانو آرامشجامعهمیشودودرانجاماینکار،نقشاجتماعیاین اطلاعاترابرایپاسخگوییسازمان‌هایموجوددرجامعه، مستحکممی‌کند (رجبی و صابری،۱۳۹۱).
۲-۲-۴-۳ نقش اقتصادی کلی رسیدگی و حسابرسی
نقش‌های اقتصادی رسیدگی در شش بند ذیل خلاصه کرد (حساس یگانه، ۱۳۸۴):
- در دنیای واقعی یک پدیده خاص وجود دارد که در رابطه شرکت‌کنندگان در موقعیت مربوطه اهمیت دارد.
- در رابطه باکیفیت یا وضعیت این پدیده تردید وجود دارد.
- چنین تردیدی برای شرکت‌کنندگان عدم اطمینان به همراه دارد.
- این عدم اطمینان، گواهی و تأیید پدیده را بر کاهش یا حذف عدم اطمینان و تردید را ضروری میسازد.
- گواهی یا تأیید وضعیت یا کیفیت این پدیده، اعتماد و آرامش کافی برای شرکت‌کنندگان در حذف یا کاهش عدم اطمینان و تردید، به وجود میآورد.
- در ساختار تصمیم‌گیری‌های مختلف شرکت‌کنندگان، آنان قادرند هم با یکدیگر و هم با پدیده، رابطه منطقیتر برقرار کنند.
- روابط منطقی در این رابطه، معمولاً مستلزم یک تصمیمگیری عقلایی در رابطه با انتخاب بین گزینههای موجود و انجام یک اقدام عقلایی است.
۲-۲-۴-۴ نقش اقتصادی خاص حسابرسی
این استدلال اقتصادی برای توجیه نیاز به حسابرسی، نشان میدهد که اگر پیامدهای اقتصادی تضادهای بالقوه در روابط قراردادی (مانند سرمایه‌گذاری در یک سازمان) بیشتر از هزینههای حسابرسی باشد به نفع هر فرد است که از حسابرسی استفاده کند. نقش اقتصادی اساسی حسابرس در یک بازار تحت نظارت را میتوان به صورت نمایندهای برای مالکان (و به طور غیرمستقیم برای دیگران) تصور کرد که در آن یک منبع اطلاعاتی از یک سازمان خصوصی و درباره آن وجود دارد و اگر توسط یک فرایند کنترل کیفیت مانند حسابرسی، تحت نظارت نباشد، امکان لطمه و زیان اقتصادی برای مصرف‌کننده وجود دارد (همان منبع).
۲-۲-۴-۵ نقش بیمه سیاسی حسابرسی
بعد دیگری که از خدمات حسابرسی در جوامع پیشرو مطرح است، بیمه سیاسی است. در طول سالها، حتی در اوایل سدهی اخیر و فروپاشی شرکتهایی چون انرون و ورلدکام در آمریکا، حسابرسان مستقل، سپر بلایی در برابر مشکلات ناشی از فروپاشیها و ورشکستگی‌ها برای دولت بودهاند.
اشاره انگشت اتهام به سوی حسابرسان مستقل موجب بیمه سیاسی دولت‌مردان میشود و برای آنها منافع سیاسی به همراه دارد و تک‌تک سرمایهگذاران زیان‌دیده در بازار به اعتبار حسابرسان مستقل و مقوله قصور احتمالی آنها متمرکز میشوند و آنها را در مقابل حسابرسان مستقل قرار میدهند (همان منبع).
۲-۲-۴-۶ نقش روانشناسی رسیدگی و حسابرسی
فرایند رسیدگی و تأیید به طور کلی و حسابرسی به طور خاص دارای سه نقش متفاوت و تا اندازهای مرتبط به هم میباشند:
اولین نقش مربوط به ایجاد ثبات لازم در روابط اجتماعی با دادن اطمینان و آرامش به افراد و سازمانهایی که با شک، تردید و عدم اطمینان مواجهاند.
نقش دوم، بهینه نمودن تصمیمگیری عقلایی فردی و سازمانی با پیامد اقتصادی است.
نقش سوم، در جهت منافع شخصی و اجتماعی و اقتصادی افراد و سازمانها است. یک نقش بااهمیت نقش مربوط به ماهیت روانی رسیدگی، تأیید و حسابرسی است؛ یعنی قابلیت تأثیر فرایند رسیدگی، تأیید و حسابرسی در آرامش روان افراد تشکیل‌دهنده ساختار سازمانی. این استدلال را میتوان در رابطه با کاربرد خاص واژه کیفی تعریف‌نشده‌ای چون «ارائه منصفانه» در گزارشهای حسابرسی توسعه داد (همان منبع).
۲-۲-۴-۷ نقش اعتبار دهی حسابرسی
دلیل اصلی وجود حرفه حسابرسی مستقل، وظیفه اعتبار دهی است. اجرای این نقش، حسابرسان را در موقعیتی منحصربه‌فرد و بسیار اساسی در جامعه قرار میدهد. تعجب‌آور نیست که اعتبار دهی به موضوعاتی فراتر از صورت‌های مالی نیز گسترش یابد. امروزه حسابرسان مستقل به انواع گسترده‌ای از اطلاعات دیگر نیز اعتبار می‌بخشند. اعتبار دادن به صورت‌های مالی، به معنای ایجاد اطمینان از مطلوبیت ارائه و قابلیت اتکای آن‌هاست. اعتبار دهی شامل دو مرحله مجزا است. در مرحله اول، حسابرس مستقل باید یک رسیدگی (حسابرسی) را اجرا کند، این رسیدگی شواهدی را تامین می‌کند تا حسابرسان بتوانند نسبت به صورت‌های مالی، نظر کارشناسی اظهار کنند. مرحله دوم نقش اعتبار دهی، ارائه گزارش حسابرسی است که نظر حسابرسان درباره مطلوبیت ارائه و قابلیت اتکای صورت‌های مالی را به استفاده‌کنندگان صورت‌های مالی انتقال میدهد.
سهم حسابرس مستقل در گزارشگری مالی، اعتبار بیشتر بخشیدن به صورت‌های مالی است. اعتبار، یعنی این که صورت‌های مالی می‌تواند باور شود؛ به عبارت دیگر، اشخاص خارج از شرکت مانند سهامداران، اعتباردهندگان، دولت و سایر اشخاص ثالث علاقه‌مند، می‌توانند به آن اتکا کنند (حساس یگانه،خالقی‌بایگی،۱۳۸۳).
امروزه ارائه صورت‌های مالی حسابرسی شده، روش پذیرفته‌شده‌ای است برای شرکت‌های تجاری تا نتایج عملیات و وضعیت مالی خود را به وسیله آن گزارش کنند. استفاده از عبارت حسابرسی شده در مورد صورت‌های مالی به این معناست که ترازنامه، صورت‌های سود و زیان، صورت جریان نقدی، سود (زیان) انباشته و جامع همراه یک گزارش حسابرسی است که توسط حسابرسان مستقل تهیه‌شده که در آن نظر حرفه‌ای خود را نسبت به مطلوبیت ارائه صورت‌های مالی، اظهار کرده‌اند.
صورت‌های مالی حسابرسی نشده ممکن است صادقانه ولی بدون دقت تهیه شده باشد. بدهی‌ها ممکن است نادیده گرفته‌شده و در ترازنامه انعکاس نیافته باشد. دارایی‌ها ممکن است در اثر اشتباه محاسبه یا تخطی از اصول پذیرفته‌شده حسابداری، بیش از واقع نشان داده شده باشد. سود خالص ممکن است به دلیل انتقال هزینههای جاری به دوره‌های آینده، یا به علت ثبت معاملات فروش قبل از تاریخ تحویل کالا، بیش از واقع منعکس شده باشد(ارباب سلیمانی و نفری،۱۳۸۴).