شرکت‌های پذیرفته شده در بورس تهران در صنایع مختلفی طبقه‌بندی شده‌اند. این طبقه‌بندی که براساس روش ISIC صورت می‌گیرد، منجر به تفکیک ۲۸ صنعت در بورس تهران تا خرداد ماه ۱۳۸۳ شده است. بورس تهران اقدام به محاسبه شاخص قیمت برای هر صنعت می‌کند که همگی با فرمولی مشابه شاخص کل قیمت محاسبه می‌شوند. در یک تفکیک کلی‌تر، شرکت‌های پذیرفته شده در بورس تهران به دو گروه صنعت و مالی تقسیم شده‌اند که گروه مالی در برگیرنده شرکت‌های صنعت واسطه‌گری‌های مالی و گروه صنعت شامل کلیه شرکت‌های بورس به جز واسطه‌گری‌های مالی است. بورس تهران به محاسبه شاخص قیمت برای این دو گروه کلی نیز می‌پردازد که با نام شاخص مالی^[۴۸] و شاخص صنعت^[۴۹] منتشر می‌شوند و هر دو در طراحی، محاسبه و تعدیل از معیارهای شاخص کل قیمت پیروی می‌کنند ( سازمان بورس اوراق بهادار تهران،۱۳۷۸).
۲-۳-۵-۳- شاخص پنجاه شرکت فعال‌تر
بورس تهران با دو روش اقدام به محاسبه و انتشار شاخص قیمت ۵۰ شرکت فعال‌تر می‌کند. این شاخص نشان‌دهنده سطح عمومی قیمت ۵۰ شرکت منتخب بورس است. آن چه در انتخاب ۵۰ شرکت مزبور که در دوره‌های سه ماهه صورت می‌گیرد، بیشترین اهمیت را دارد تعداد روز‌های دادوستد شرکت‌ها است. به تعبیر دیگر بر خلاف سایر بورس‌ها که به طور معمول، میزان سرمایه را برای انتخاب شرکت‌های منتخب ملاک قرار می‌دهند و تنها آن را مقید به میزان مشخصی از نقدشوندگی می‌کنند، بورس تهران میزان نقدشوندگی یا فعالیت شرکت‌ها را ملاک اصلی برای گزینش ۵۰ شرکت قرار داده و به همین سبب شاخص مزبور را شاخص ۵۰ شرکت فعال‌تر نامیده است.
همان‌گونه که اشاره شد، برای محاسبه شاخص پنجاه شرکت فعال‌تر از دو روش استفاده می‌شود، در روش اول که منجر به محاسبه شاخص ۵۰ شرکت فعال‌تر- میانگین ساده می‌شود از روش میانگین ساده استفاده می‌شود که چگونگی محاسبه آن در بخش ۴-۱ توضیح داده شده است. روش دوم نیز همانند TEPIX محاسبه و تعدیل می‌شود و منجر به محاسبه شاخص ۵۰ شرکت فعال‌تر – میانگین موزون می‌شود (راعی،۱۳۸۳).
۲-۳-۵-۴- شاخص قیمت و بازده نقدی
شاخص قیمت و بازده نقدی یا همان شاخص بازده کل با نماد TEDPIX از فروردین ۱۳۷۷ در بورس تهران محاسبه و منتشر شده است. تغییرات این شاخص نشانگر بازده کل بورس است و از تغییرات قیمت و بازده نقدی پرداختی، متأثر می‌شود. این شاخص کلیه شرکت‌های پذیرفته شده در بورس را در بردارد و شیوه وزن‌دهی و محاسبه آن همانند شاخص کل قیمت (TEPIX) است و تنها تفاوت میان آن دو در شیوه تعدیل آن‌ها است. همان‌طور که در بخش پیشین اشاره شد شاخص قیمت و بازده نقدی علاوه بر موارد تعدیل شاخص قیمت در صورت پرداخت سودنقدی نیز تعدیل پایه می‌شود. شاخص قیمت و بازده نقدی بورس تهران بر حسب فرمول (۲-۱۲) محاسبه میشود:
(۲-۱۲)
P_it = قیمت شرکت iام در زمان t
q_it = تعداد سهام منتشره شرکت iام در زمان t
RD_t = پایه شاخص قیمت و بازده نقدی در زمان t که در زمان مبداء برابر p_ioq_io∑ بوده است
تعدیل پایه شاخص TEDPIX بر حسب رابطه (۲-۱۳) صورت می‌گیرد:
(۲-۱۳)
RD_t+1 = پایه شاخص قیمت و بازده نقدی در زمان t+1 (پس از تعدیل)
RD_t = پایه شاخص قیمت و بازده نقدی در زمان t (پیش از تعدیل)
P_it = قیمت شرکت iام در زمان t
q_it = تعداد سهام منتشره شرکت iام در زمان t
DPS_it+1 = سود نقدی پرداختی شرکت iام در زمان t+1
D_t+1 = پایه شاخص کل قیمت در زمان t+1 (پس از تعدیل)
D_t = پایه شاخص کل قیمت در زمان t (پیش از تعدیل)
همان‌گونه که از فرمول ۱۳ مشخص است، فرمول تعدیل پایه شاخص TEDPIX از دو بخش تشکیل شده است. بخش اول مربوط به بازده‌نقدی پرداختی شرکت‌هاست که باعث تعدیل پایه شاخص مزبور می‌شود و بخش دوم مربوط به موارد تعدیلی می‌شود که میان TEPIX و TEDPIX مشترک است و شامل مواردی همچون افزایش سرمایه از محل آورده نقدی شرکت‌ها می‌شود.
شرایطی را در نظر گیرید که شرکت‌هایی اقدام به پرداخت سود نقدی کرده‌اند و هیچ موردی که منجر به تعدیل پایه شاخص TEPIX شود، رخ نداده باشد. در این وضعیت D_t با D_t+1 برابر خواهد بود و بر حسب رابطه (۲-۱۴) محاسبه میشود:
(۲-۱۴)
با کمی دقت مشخص است در این شرایط RD_t+1 کوچکتر از RD_t خواهد شد و این امر منجر به افزایش شاخص TEDPIX خواهد شد.
حال شرایطی را در نظر گیرید که سودنقدی توسط شرکتی پرداخت نشده باشد، لکن شرکت‌هایی اقدام به افزایش سرمایه از محل آورده نقدی کرده باشند. در این وضعیت و بر حسب رابطه (۲-۱۵) محاسبه میشود:
(۲-۱۵)
شیوه محاسبه فرمول ۱۵ به گونه‌ای است که درصد تغییرات RD را همانند D خواهد کرد، به عنوان مثال اگر D_t+1، ۲/۱ برابر D_t باشد، RD_t+1 نیز ۲/۱ برابر RD_t خواهد بود و همان‌طور که توضیح داده شد، این امر در شرایطی صورت می‌گیرد که سودنقدی پرداختی صفر باشد. به بیان دیگر در صورتی که سودنقدی توسط شرکت‌ها پرداخت نشود و تنها افزایش سرمایه از محل آورده نقدی یا اضافه شدن شرکت‌های دیگر به فهرست بورس یا موارد دیگر صورت گیرد، درصد تغییرات پایه شاخص TEPIX و TEDPIX برابر خواهد بود
شاخص بازده نقدی که با نماد TEDIX منتشر می‌شود، بیانگر سطح عمومی بازده نقدی پرداختی شرکت‌ها است و مقدار آن از تقسیم پایه شاخص کل قیمت بر پایه شاخص قیمت و بازده نقدی، به دست می‌آید (سازمان بورس اوراق بهادار تهران،۱۳۷۷).
(۲-۱۶)
۲-۳-۶- شاخص بورس
شاخص بورس همچون دماسنج نشان دهنده وضعیت بازار سرمایه و وضعیت اقتصادی یک کشور است. کاهش شاخص سهام عمدتا به معنای رکود اقتصادی و افرایش آن به مفهوم رونق اقتصادی است (دوانی،۱۳۸۲). به طور کلی امروز در دنیا شاخص ها مورد توجه ویژهای قرار دارند، زیرا:
الف) کاربرد اصلی و عمده شاخص ها، محاسبه بازدهی کل بازار، یا عناصر مشخصی از بازار در یک دوره معین و استفاده از نرخهای بازده محاسبه به مثابه مبنایی برای قضاوت درباره پرتفویهای مختلف میباشد. فرض اساسی به هنگام ارزیابی عملکرد پرتفوی، این است که سرمایهگذاران قادر به کسب بازده قابل مقاسه با بازده بازار با انتخاب تصادفی تعداد وسیعی سهام از کل بازار میباشند.از این رو، یک مدیر پرتفوی با عملکرد برتر، بایستی به طور مداوم بهتر از بازار عمل نماید. بنابراین یک شاخص جامع سهام میتواند معیاری برای قضاوت پیرامون عملکرد مدیران سرمایهگذاری باشد
ب) قیمت سهام اغلب بیانگر انتظارات بازار از وضعیت اقتصادی شرکتها است.از این رو بازار نمایانگر وضعیت و عملکرد آتی کل اقتصاد میباشد. تحلیلگران اوراقبهادار، مدیران پرتفوی و سایر متصدیان اقتصادی، از شاخصهای بازار، برای بررسی متغیرهای که حرکت کل قیمت های سهام را تحت تأثیر قرار میدهند، استفاده میکنند. همچنین با بررسی روند حرکتی بازار بورس، بازده سرمایه گذاری این بازار را میتوان با سایر فرصت های سرمایهگذاری، مانند سرمایهگذاری در اوراق قرضه، طلا و ارز مقایسه نمود.
ج) سایر گروه های علاقمند به شاخصها تکنسین ها هستند. آنهابر این باورند که در تغییرات تاریخی قیمت ها سایر گروه ها می تواند برای پش بینی حرکات آتی آنها استفاده شود، برای مثال به منظور پیش بینی حرکات قیمتی سهام در آینده، آنها نمودار قیمت و حجم تغییرات شاخص های بازار سهام، مانند شاخص داو جونز^[۵۰] ترسیم نمایند.
د) در نهایت اینکه، نظریه پرتفوی ور رفتار بازار سرمایه، نشان داده است که ریسک مرتبط با یک دارایی ریسک دار، فقط ریسک سیستماتیک است. این ریسک بیانگر رابطه نرخ بازده دارایی مورد نظر، با بازده پرتفوی بازار می باشد. بنابر این ضروری است که وقتی ریسک سیستماتیک یک دارایی ریسک دار (سهام) محاسبه می شود، بازدهی آن با بازدهی یک شاخص جامع بارز مرتبط شود (راعی و تلنگی،۱۳۸۳).
در این پژوهش برای محاسبه شاخص قیمت سهام از شاخص کل سهام بورس اوراق بهادار تهران استفاده میشود، که آمار مورد نیاز برای محاسبه این متغیر از مجموعه آماری بانک مرکزی و مرکز آمار ایران و بانک جهانی و سایت بورس اوراق بهادار تهران گردآوری میشود.
شاخص کل سهام بورس اوراق بهادار تهران، نماگری است که بیانگر سطح عمومی قیمت سهام شرکت‏های پذیرفته‏شده در بورس است. بورس تهران از فروردین ۱۳۶۹ اقدام به محاسبه و انتشار شاخص قیمت خود بنام تپیکس (با عدد مبنای ۱۰۰)، که در مرکز تحقیقات بازار سرمایه سازمان کارگزاران بورس اوراق بهادار تهران محاسبه می‏شود، نموده است. این شاخص ۵۲ شرکت را که در آن زمان کل شرکت‏های پذیرفته شده در بورس بودند، در بر می‏گرفت. شاخص مذکور (بنا به تعریف سازمان بورس اوراق بهادار تهران) و بر حسب رابطه (۲-۱۸) محاسبه میشود:
(۲-۱۸)